Mất điện

Chẳng có cái nước nào như cái nước này, giữa Thủ đô (đang tưng bừng kỷ niệm1000 năm) mà cắt điện liên tục khu vực tôi đang sống trong hai buổi tối nóng nhất mùa hè. Không một lời báo trước, không một lý do và ngay trong khi Quốc hội đang họp. Và cũng sẽ chẳng có ai thắc mắc gì cả. EVN cứ độc quyền, một mình một chợ, ai muốn nói gì cũng mặc. Suy cho cùng thì cái sự độc quyền, bất chấp dư luận đó cũng rất tương thích với bản chất của chế độ chính trị đang cai trị đất nước này- một thể chế chấm chấm chấm. Và nhân dân rồi cũng quen đi, mất điện thì ra bờ hồ hóng gió chứ chẳng ai đòi Chính phủ cách chức Tổng giám đốc EVN cả.

Hôm vừa rồi, Phó Thủ tướng Nguyễn Sinh Hùng và nhiều quan chức khác đã có buổi tọa đàm với nhà kinh tế được giải Nobel Paul Krugman tại Hà Nội. Buổi gặp mặt này có thể xem là "ké" của một trường doanh nhân, tranh thủ 2 tiếng đồng hồ trước khi Paul Krugman về nước. Nghĩ cũng thảm, đường hoàng chính phủ một quốc gia mà phải hưởng sái của một trường đào tạo nghề. Còn thảm hơn khi nghĩ tới cảnh Phó Thủ tướng Nguyễn Sinh Hùng, các Bộ trưởng, Thứ trưởng... chen chúc trong buổi gặp "tranh thủ" Krugman trong 2 tiếng trước khi ông ta ra sân bay. Trong khi không biết bao nhiêu khoản tiền khổng lồ của vốn ngân sách, vốn ODA biến mất không dấu vết.

Trong buổi gặp mặt này, một vị Bộ trưởng đặt câu hỏi làm thế nào để Việt Nam tránh cái bẫy của một nước phát triển trung bình, với mức thu nhập 3000-5000 USD một năm. Trong khi Việt Nam vẫn nằm trong số các nước nghèo nhất thế giới, trong khi đường xá thủ đô nát bươm, trong khi buổi đêm Hà Nội ở nhiều nơi, người ta phải trông vào ánh trăng thay cho ánh điện, gió trời thay cho quạt điện (như lúc tôi viết những dòng này ở ban công nhà), trong khi giáo dục bị giầy vò bởi các tham vọng cá nhân, như một trang giấy bị xé nát thì người ta "lo sợ" rằng Việt Nam sẽ "chỉ" là một nước có thu nhập trung bình. Nếu như các vị đang nắm trọng trách trong Chính phủ kia có thể đưa Việt Nam trở thành nước có thu nhập trung bình trong cuộc đời làm việc của các vị (10-15 năm nữa?) thì đã thật sự là điều đáng mừng và tôi không mong gì hơn. Trước câu hỏi này, Krugman cũng tỏ ra bối rối và chỉ nói "các bạn xin hướng về tương lai, nhưng không được đốt cháy giai đoạn. Không nên nghĩ là Việt Nam có thể trở thành Thụy Điển trong 20 năm"

Cũng trong buổi gặp này, một vị Thứ trưởng bộ Kế hoạch đầu tư đặt câu hỏi cho Paul Krugman là ông dự đoán xem trong 10 năm nữa, khủng hoảng sẽ xảy ra vào năm nào? Câu hỏi này khiến tôi thắc mắc không hiểu ông Thứ trưởng có nhầm Krugman với ông thầy phong thủy của bà tỷ phú Hồng Kông không? Lẽ ra thay vì hỏi Krugman câu đó, vị Thứ trưởng trên nên hỏi lại cựu sếp của mình, nguyên Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và đầu tư Trần Xuân Giá, người đã tìm ra công thức để xác định chu kỳ khủng hoảng kinh tế ở Việt Nam*. Đến đây, tôi lại nghĩ về công tác dự báo ở Việt Nam. Khi mà nhiều người còn có tư duy coi dự báo là kế hoạch, rằng dự báo phải chính xác như lau như ly thì chẳng ai có thể dự báo tốt được, trừ khi dự báo theo kiểu thầy bói quả quyết nói mò. Có vị đại biểu Quốc hội còn yêu cầu Chính phủ kiểm điểm lại công tác dự báo, không để các dự báo không chính thức gây nhiễu mà chỉ cho phép một cơ quan dự báo Quốc gia đưa ra kết quả dự báo. Lý do cho phát biểu này là vì dự báo của CIEM, cơ quan trực thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư có sự khác biệt so với chỉ tiêu tăng trưởng mà Chính phủ đặt ra. Dù sao, tôi nghĩ ở Việt Nam, người ta có xu hướng quá quan trọng công tác dự báo nhưng các số liệu dự báo đưa ra thì lại rất "bí ẩn", không rõ quá trình xây dựng như thế nào.

Nói cho chính xác thì hầu hết các câu hỏi còn lại trong Hội thảo khá bám sát vấn đề. Tuy nhiên, như biên bản cuộc họp cho thấy thì đây cũng chỉ là buổi gặp mặt nói chuyện cho vui thôi, với điều kiện thời gian hạn chế và người trả lời thậm chí còn gần như không biết gì về kinh tế Việt Nam. Trong việc này, các quan chức Chính phủ cũng có thể học được đôi điều từ người thuyết trình. Với sự trung thực của một nhà khoa học, Krugman khẳng định mình chưa tìm hiểu về kinh tế Việt Nam và ông không phải là tiếng nói có thẩm quyền về kinh tế Việt Nam. Thái độ này rất khác với một số không ít các quan chức Chính phủ, những người luôn tự cho mình biết mọi thứ nhưng chẳng phải chịu trách nhiệm về một thứ gì (trách nhiệm luôn thuộc về ai đó không phải tôi).

Hà Nội đang những ngày nóng nhất, ban ngày hơi nóng bốc lên ngùn ngụt, nhiệt độ ngoài trời lên tới 45 độ C; buổi tối hơi nóng vẫn không thuyên giảm, đi đường mờ mịt hơi nóng và bụi. Giá trà đá ven hồ Ngọc Khánh tăng gấp đôi, lên 2000 đồng/cốc, với lý do là "cháy đá" trong hai hôm nay. Thời tiết như thế cũng khiến con người bực bội, chán chường hơn, nhất là trong những buổi đêm không điện như thế này.


* Công bằng mà nói, tôi nghĩ ông Trần Xuân Giá là người giỏi và có trình độ. Nhưng phát biểu trên của ông quá "casual" cho một người ở vị thế như ông, nó có thể thích hợp với những câu chuyện trà dư tửu hậu chứ không thích hợp cho một cuộc phỏng vấn báo chí. Khi một quan chức quản lý kinh tế hàng đầu, đồng thời từng là một giáo sư kinh tế phát biểu trên báo chí như vậy (một cách hoàn toàn nghiêm túc chứ không phải đùa vui) về quy luật số 8 của khủng hoảng thì kinh tế học trở thành chuyện làm quà. Và độ tin cậy trong các phát biểu của các quan chức sẽ bị đặt dấu hỏi (khi mà Thủ tướng khẳng định tháng 5 hết khủng hoảng, Phó Thủ tướng cho rằng tăng học phí sẽ giảm học sinh bỏ học, Bộ trưởng Tài chính "xúi" người dân mua cổ phiếu vào khi thị trường đang rớt giá thảm hại, Tổng thanh tra Chính phủ không phân biệt được giữa "hoa hồng" với hối lộ, Thứ trưởng Bộ Công thương khẳng định không tăng giá xăng chỉ vài ngày trước khi giá xăng tăng, cựu Bộ trưởng Kế hoạch đầu tư tìm ra quy luật số 8 cho khủng hoảng ở VIệt Nam...và còn gì nữa, ai nữa?)

Điều này, đến lượt nó, sẽ tạo ra các hiện tượng tiêu cực hay khó lường trong phản ứng của dư luận trước các thay đổi chính sách. Người cầm quyền mà bất tín thì dân chúng thấp cổ bé họng cũng không thể không bất tín.